1. Açık kaynak yazılım kullanma kararını almanız nasıl oldu?

Üniversitemizde açılan ilk bölümlerinden biri Bilgisayar Mühendisliği. Bildiğiniz gibi özellikle son 10 yılda oldukça popüler ve hem öğrencilerin hem de piyasanın talebi oldukça yüksek bir bölüm. Türkiye’deki diğer pek çok benzer bölümde olduğu gibi bölümümüz de kurulumdan itibaren yalnızca sahipli ve kapalı kaynaklı yazılımları içeren bir müfredat ile öğretim vermiş. Açık Kaynak ve Özgür Yazılım bilincine sahip meslektaşlarımızın sayısı arttıkça bu yönde bazı adımların atılması gerektiği kurullarda konuşulmaya ve tartışılmaya başlandı. En önemli sebebi piyasada oldukça geniş karşılığı olan Açık Kaynaklı ve Özgür Yazılımların üniversite seviyesindeki müfredatlarda yeterli yer bulamaması ve mezunlarımızın bu teknolojilere yabancı olmasıydı. Piyasadan da bu doğrultuda geridönüşler aldık. 2018 yılından itibaren öncelikle ilgili bölümler, ardından da fakülte bazında Açık Kaynaklı Yazılım kullanımının kademeli olarak artırılması için gerekli çalışmalara başladık.

2. Sabahattin Zaim Üniversitesi’nde nasıl bir sistem topolojiniz var? Pardus sunucu ve istemcileriyle bu topolojinin neresinde duruyor?

Üniversite genelinde kullanılan sistemler diğer pek çok üniversitede olduğu gibi kurulumdan itibaren kapalı kaynak kodlu ve sahipli yazılımlar üzerinde tasarlanmış. Kurulum sonrasındaki tüm süreçler de yıllar içinde buna uygun olarak ilerlemiş. Dolayısıyla tüm sistemi bir kerede değiştirerek yerine Açık Kaynak Kodlu alternatiflerini getirmek oldukça sorunlu bir süreç. Bu nedenle Pardus özelinde tüm Açık Kaynak Yazılım sistemlerimizi mevcut kapalı kaynak kodlu sistemlerle birlikte çalışabilecek şekilde kurgulamamız gerekiyor. Açık Kaynaklı Yazılımlar bu tür entegrasyonlara kolaylık sağladığı için alternatif sistemlerimizi kademeli olarak sisteme dahil edebiliyoruz. Pardus sistemlerimiz için kullanıcı yetkilendirme ve istemci yönetim işlemlerini gerçekleştirdiğimiz Lider sunucumuz da buna örnek verilebilir. LiderAhenk sistemini hem mevcut sistemle senkronize şekilde hem de tekil olarak kullanıcı yönetebilecek şekilde kullandık. Her iki konfigürasyonun da kendine özgü avantaj ve dezavantajlarını test etme imkanı bulduk.

3. Sabahattin Zaim Üniveristesi’nde açık kaynak yazılımlara geçişi hangi iç süreçlerinizde (uygulama sunucusu, terminaller, ofis yazılımları, firewall vs) gerçekleştirdiniz?

Kademeli geçiş için hazırladığımız takvim üniversitenin öğretim dönemlerini baz alıyor. Her bir öğretim döneminde ekosisteme bir yenilik eklemeye çalışıyoruz. Halihazıda öğrencilerimiz pek çok lisans seviyesindeki uygulamalı dersini Pardus laboratuvarında alıyor. Müfredatın Açık Kaynaklı sistemlere geçişi kademeli olarak gerçekleştirildiği için her dönem bu laboratuvara taşınan ders sayısı arttı. Şu an tüm hafta boyunca tam kapasiteyle kullanılan bir Pardus laboratuvarımız var. Haftalık kapasiteyi dolduruğumuz için ikinci Pardus laboratuvarının da açılması için çalışma yürütüyoruz. Öğrencilerimizin uygulamalı derslerde ve ders dışı çalışmalarında kullanabilecekleri veritabanı sunucuları (MySQL ve PostgreSql) da yine Açık Kaynak sistemlerimize dahil. Yine ders ve ders dışı projelerinde kullanabildikleri Açık Kaynaklı Versiyonlama Sistemi GitLab sunucumuz da öğrenci ve hocalarımızın kullanımına açık. Öğretim yönetim sistemi olarak yine kendi sunucularımızda barındırdığımız ve yönettiğimiz Açık Kaynak Kodlu Moodle ve WebWork uygulamaları da derslerimizde oldukça yardımcı oluyor. Bu sistemler de yine Açık Kaynak Kodlu sanallaştırma ve container orkestrasyonu yazılımları olan Docker ve Kubernetes üzerinde çalışıyor. Lisans ve Lisansüstü öğrencilerimize dokümantasyon, rapor, ödev ve tez yazımlarında LaTeX kullanımını özendirici çalışmalar yürütüyoruz. Sistemlerin yönetimi ve güvenliği tarafında LiderAhenk ve Ansible kullanıyoruz. Ahtapot’un da kısa bir süre içinde kullanıma girmesi için çalışmalarımız sürüyor.

4. Sabahattin Zaim Üniversitesi içinde Pardus ve açık kaynak yazılımlara geçiş sürecinin hangi aşamasındasınız? Dönüşüm sürecinde ilerleyen yıllara dair yeni planlarınız var mı?

Üniversite seviyesinde tam göç oldukça uzun bir süreç. Öğrenci, Akademik ve İdari süreçler birbirleriyle entegre fakat oldukça farklı süreçler. Tamamını kapsayacak şekilde bir göç planının kusursuz işlemesi ve sistemi kısa bir süre için dahi olsa sekteye uğratmaması gerekiyor. Bu nedenle kademeli göç şu an için en uygun seçenek olarak görünüyor. Göç stratejimiz öncelikle öğretim müfredatımızda Açık Kaynaklı Yazılımları en etkin şekilde kullanmak, ardından idari süreçlerdeki kademeli göçü başlatmak. İdari süreçlerde en sık kullanılan yazılım ofis yazılımları. Üniversitede yılların birikimi olarak pek çok doküman kapalı kaynak kodlu ve sahipli ofis yazılımı ile üretilmiş ve bu dokümanlar şablon olarak kullanılarak yenileri üretiliyor. Buradaki göçü tetikleyebilmek için hazırlık aşamasında bir projemiz var. Bu proje dahilinde kalite standardları doğrultusunda oluşturulmuş tüm dokümanlarımızın LibreOffice formatlarına kayıpsız olarak dönüştürülmesi için bir çalışma başlatacağız. Doküman arşivimiz LibreOffice ile tam uyumlu olarak çalışabilecek formata dönüştükten sonra ise idari kadroların LibreOffice eğitimi alarak kullanıma başlamalarını öngörüyoruz. Bunun için ise öngördüğümüz süre 2 yıl.

5. Sabahattin Zaim Üniveristesi’nin dönüşümü kapsamında Pardus iş/göç ortağı firmalarla çalıştınız mı?

Pardus ve diğer tüm Açık Kaynaklı Yazılımlara dönüşüm sürecimizi üniversite olmanın da avantajını kullanarak olabildiğince kendimiz yürütmeye çalışıyoruz. Böylelikle bu yetkinliği kurumsal olarak kazanarak hem sürdürülebilirliğini sağlamak hem de öğrencilerimize aktarmak istiyoruz. Bu nedenle dönüşüm sürecinde herhangi bir iş/çözüm ortağı ile çalışmadık. Kritik noktalarda Ulakbim’in desteğinin arkamızda olduğunu biliyoruz. Dönüşümün ileri safhalarında gerekli olduğu durumlarda iş/çözüm ortaklarıyla çalışmaya açığız.

6. Sabahattin Zaim Üniversitesi içinde hangi Pardus ürünlerini (ETAP, Ahtapot, Engerek, Liderahenk vs) kullanıyorsunuz?

Üniversitemizde Pardus ürünlerinden LiderAhenk’i aktif olarak kullanıyoruz. Lider sunucumuz ve Ahenk istemcilerimiz uyumlu şekilde çalışıyor. Aynı zamanda mevcut AD sistemimizle de senkron olarak çalıştığı için kullanıcı yetkilendirme işlemlerini sorunsuz olarak gerçekleştiriyoruz. Pardus laboratuvarı dışındaki araştırma laboratuvarlarımızdan Ağ ve Blokzincir laboratuvarında da Ahtapot denemeleri yapıyoruz. Yeterli yetkinliğe ulaştığımızda yine kademeli olarak kullanıma geçirmeyi planlıyoruz.

7. Açık kaynak yazılımlara geçişle ne tür faydalar sağladınız?

Açık Kaynak Yazılımlara geçişimizdeki en büyük faydanın öğrencilerimizin bu sistemlere aşinalığının artışı ve bilinçlenmesi olduğunu düşünüyoruz. Mezunlarımızın piyasaki ihtiyacın yalnızca bir kısmına hitap eden değil, çok daha geniş bir perspektifte bakabilen yetkin mühendisler olmaları en büyük arzumuz. Son yıllardaki mezunlarımızdan aldığımız geridönüşlere göre Açık Kaynak Kodlu Yazılımları kullanarak geliştirme işleri yapan firmalarda işe başlayarak bu sistemleri iş hayatlarında da kullanmaya devam eden mezunlarımız olduğunu görmek en büyük motivasyon kaynağımız. Diğer yandan Açık Kaynaklı Yazılımları kullanarak bu yazılımlar üzerindeki tüm kontrol yetkisine sahip olmak ve sistemlere ihtiyaçlarımız doğrultusunda müdahale edebilme yetisine sahip olmak özellikle akademik tarafta bizim için oldukça önemli. Böylelikle hiçbir kısıta tabi olmadan özgürce araştırma geliştirme yapabiliyoruz.

8. Açık kaynak yazılımlara geçişte zorluk yaşadınız mı?

Geçiş sürecinde elbette çeşitli zorluklarla karşılaştık. Bunları teknik zorluklar ve kullanıcı direnci olarak ayırabiliriz. Geçiş sürecinde sistemlerin kurulması, çalışır hale getirilmesi ve mevcut sistemlerle entegrasyonunun yapılmasında teknik yetkinlik büyük rol oynuyor. Burada karar alıcı mekanizmalar ile teknik uygulamayı yapacak ekibin de aynı bilinci taşıyor olması çok önemli. Aksi taktirde bu uygulamaları hayata geçirmek zorlu ya da imkansız olabilir. Bu durum aynı zamanda mezunlarımızın sahip olmasını dilediğimiz yetkinliklerin bir göstergesi. Piyasada Açık Kaynaklı Yazılımların kurulum ve yönetimi konusunda tecrübeli teknik personel ihtiyacı fazlayken, bu ihtiyacı karşılayabilecek yeterli mezun maalesef yok. Bu kısır döngüyü kırabilmek için söz konusu çalışmalarımıza daha fazla ağırlık vermeye çalışıyoruz. Yetkin teknik versonelimiz ve bilinçli karar mekanizmalarıyla bu süreci ilerletebildik ve devamını getireceğimize inanıyoruz. İkinci zorluk olan kullanıcı direnci de ilk aşamada karşılaştığımız bir durumdu. Anlaşılabilir şekilde öğrenciler/akademisyenler aşina oldukları ve kullanageldikleri sistemleri değiştirmek konusunda dirençli davranabiliyorlar. Sonraki aşamada bu direnci idari süreçlerin dönüşümünde de göreceğimizi düşünüyoruz. Ancak dönüşüme tabi sistemlerle ilgili uygun seviyede ve yeterli eğitim verildiği taktirde bu direncin çok kısa bir sürede yerini memnuniyete bıraktığını gördük. Kademeli göçümüzün üçüncü yılını tamamladık. Bu sürecin 1.5 yılı pandemi sürecinde uzaktan öğretim ile sürdürüldü ki bu aşamada da Açık Kaynaklı Yazılımlar kullanıldı. Şu an öğrenci ve akademisyen seviyesinde bu sistemlerin kullanımı ve adaptasyonu sağlandı ve sorunsuz şekilde devam ediyor.

9. Tek açık kaynak kullanımınız Pardus mu yoksa başka açık kaynak çözümler de kullanıyor musunuz?

Açık Kaynak ve Özgür Yazılım felsefesini tamamen benimsiyoruz. Bu nedenle yalnızca Pardus ve ilişkili sistemleri değil, daha pek çok Açık Kaynaklı Yazılımı etkin şekilde kullanıyoruz. Kendi Linux sunucularımızda Docker ve Kubernetes altyapısı ile Moodle, WebWork, Jitsi, BigBlueButton yazılımlarını işletiyor ve derslerimizde kullanıyoruz. Kendi veritabanı sunucularımızda MySQL ve PostgreSql servislerini öğrencilerimize sunuyoruz. Kendi versiyonlama sistemimizi GitLab üzerinde çalıştırıyoruz. Lisansüstü araştırma ve ders dışı faaliyetlerimizde Robot Operating System (ROS) kullanıyoruz. Araştırma projelerinde pek çok Açık Kaynaklı programlama kütüphanesi ve yazılımı kullanıyoruz. Açık Kaynaklı sunucu sanallaştırma yazılımları ve bunların üstünde çalışan pek çok sistemimiz halihazırda aktif olarak kullanılıyor. Amacımız herhangi bir zamanda gerekli olduğu durumda kapalı kaynak kodlu ve sahipli bir yazılımı bırakarak açık kaynak kodlu alternatifine geçebilmeye hazır konumda olmak. Bu nedenle henüz geçiş yapmadığımız sistemleri de kademeli olarak hazırlamaya ve çalışır halde tutmaya özen gösteriyoruz.

10. Pardus özelinde bakacak olursak, hem yerli hem de açık kaynak bir yazılımı kullanmanın avantajları neler?

Ulaşılabilirlik en büyük etken. Ulakbim’in ve Pardus ekibinin desteği ve yardımları bu aşamada çok önemli. Yerli bir yazılımı ciddi süreçlerde kullanmak da bize gurur veriyor. Pardus’un ve çevresindeki diğer sistemlerin gelişebilmesi için kullanımının artması ve geribildirimlerin yapılması çok önemli. Bunun için de elimizden geldiğince çalışıyor ve katkı sağlamaya çalışıyoruz.

11. Açık kaynak yazılımların eğitimdeki yeri ve önemini biliyoruz. Bu çalışmanın öğrenciler için faydalarından biraz bahsedebilir misiniz?

Piyasadaki talebin Açık Kaynaklı Yazılımlar yönünde artışta olduğu son yıllarda aşikar. Hem yurtiçi hem de yurtdışı iş ilanlarında bu sistemlere hakim mezunların arandığını görüyoruz. Öğrencilerimizi bu talebi karşılayabilecek şekilde yetiştirmek istiyoruz. Açık Kaynak dünyası oldukça geniş. Uzmanlaşmak ve belli alanlarda ileri seviyede bilgi sahibi olmak için gerekli motivasyonu almaları için elimizden gelen imkanları sunmaya çalışıyoruz. Öğrencilerin eskiden sunulan ve kısıtlı bir bakış açısı sağlayan sistemlerin yerine dünyaya çok daha geniş bir açıyla bakmaları öncelikli amacımız. Bu yetkinliklere ve bilince sahip olduklarında Açık Kaynak dünyasını daha da ileri taşıyacaklarına eminiz.

12. Öğrencilerden nasıl geri bildirimler aldınız/alıyorsunuz?

Kademeli geçiş sırasında Açık Kaynaklı Yazılımları kısmen kullanarak mezun olan ve ilgili alanlarda çalışmaya başlayan öğrencilerimiz oldu. Kendileri bu becerilerini daha da ileri götürerek çalışma hayatlarına devam ediyorlar. Bu yıl mezun olacak öğrencilerimiz ise önceki yıl mezun olanlara göre daha geniş bir Açık Kaynaklı Yazılım tecrübesine sahip olacak. Aynı zamanda mezunlarımızla öğrencilerimizi bir araya getirdiğimiz aktivitelerde mezunlarımız Açık Kaynak konusunun halihazırda çalıştıkları işlerde ne derece önemli olduğunu öğrencilerimize aktarıyorlar. İlk sınıftan itibaren öğrencilerimiz arasında Açık Kaynaklı Yazılımlar konusunda istekli olanlar da ders dışı faaliyetlerde ve laboratuvarda tekil ya da grup çalışması ile projelerini gerçekleştiriyorlar. Ümidimiz proje gruplarını ve proje sayılarını artırmak ve gelecek yıllarda Açık Kaynak dünyasına daha fazla ve etkin katkı sağlayacak mühendisler yetiştirmek.

Tüm bu süreçlerde desteklerini esirgemeyen Ulakbim ve Pardus ekiplerine teşekkür ediyoruz.